Yunanistani Kurtarmak

Yunanistan in ekonomik krizini su an itibarıyla bir özetletelim.

Avrupa’nın Yunanistan’ı “kurtarma” maliyeti su an için toplam 240 milyar Euro.

Bunun yaklaşık 100 milyarı borç silme, gerisi para verme. Bu para verme borç seklinde. Yani AB 100 milyar borç silerken 140 milyar borç veriyor.

Avrupa, kendi halkını daha fazla kızdırmamak için geleneksel olarak verdiği bu yardımın veriliş seklini öyle karıştırdı ki, merkez bankalarının birinde on sene üst seviyede çalışmamış kimse ne olduğunu anlayamaz.

Valla ben ucunu kaçırdım, size bilmiyorum. Sorun bana ne oluyor, nasıl oluyor diye, size yukardakinden çok bir şey söyleyemem. Hatta yukardaki bir paragrafta söylediğimin bile altını cesurca imzalayamam.

Ne diyorum isin ucu kaçtı.

Yok efendim asli özel sektör alacaklılarının yüzde sekseni borcunun yüzde yetmişinin silinmesine katılmak için karar verecekmiş, ama, geri kalan yeni verilen borçlara eklenip üç vadede yüzde iki, üç ve dört oranında faize tabi olacakmış, da…

Artık biraz kar etmek isteyen piyasalar bu haberle hemen canlandı (?), iyimserlik kötümserliği yavaş yavaş ortadan kaldırmaya başladı.

Bu keşmekeşte isin aslıyla ilgilenen de kalmadı.

Nedir isin aslı?

Bir: Yunanistan su an itibarıyla iflas etmiş durumdadır.

İki: Alacaklılar, bu borçları babalarının hayrına silmeyecektir. Bu zarar Yunanistan’dan bağırta bağırta çıkarılacaktır.

Uç: Yunanistan’ı bu güne getiren yapısal sorunların henüz hiçbiri çözülmemiştir. Yapılan tek şey, Yunanistan in nakit sıkıntısını karşılamak olmuştur. Ha, geleceğe yönelik bir dolu “dilek” le birlikte...

Ve Dört – ki bu en belalısı: Yunanistan, arkadan gelen İtalya, İspanya ve Portekiz’in yanında çerez olacak kadar küçük bir durumdadır.

Avrupa’nın sorunu yapısaldır.

Bir araya gelip bir anayasa üzerinde bile anlaşmaktan acizdirler.

Birliğin temeli hangi ülkenin hangisine geçireceği üzerine kurulmuştur. Anayasal düzenlemeler hangi peynirin hangi ülkeye ait olduğunu açıklamak üzerine yoğunlaşmıştır.

Birliğin finansal tutarlılığı yoktur. Ülkeler KDV rejimleriyle bireysel çıkar elde etmek uğruna tarihin belki en kompleks vergi sistemini kurmuşlardır.

Ama en ciddisi, Avrupa üretememektedir. Maliyetleri yüksek, kaliteleri düşüktür.

Bati Avrupa’nın yakın zamana kadar yasadığı Dolce Vita (Tatlı Hayat), yeni Orta Avrupa ülkelerini topluluğa alıp, onların alt yapılarını kurarak ve o ülkeler kendilerini toparlayana kadar bu pazarlarda aslen pahalı ama gümrük rejimleriyle nispeten ucuz görünen malları satarak finanse edilmiştir.

Bu yeni ülkeler bugün gelişmelerini tamamlamış, bati Avrupa’ya rakip duruma donmuştur. Bu yeni ülkelerin işgücü batıya göre ucuz, nitelikli ve çalışmaya daha fazla meyillidir.

Bati Avrupa’nın işgücü ihtiyacı Cin’e kaymadan önce bu yeni Orta Avrupa ülkelerinde beklemektedir.

Bu yapısal sorunları çözmeden Avrupa’nın su anki yasam standartlarını koruması imkânsızdır.

Yani öyle şantajla Airbus satarak, Avrupa dışından gelen her mala fahiş vergiler koyarak, bir ülkeyi kurtarmak mümkün değildir.

Çünkü rekabet topluluğun içine kaymıştır.

Bir Polonyalı bir Fransız’a göre daha az para karşılığı emeğini takas etmeyi kabullenmiştir. Bati Avrupa ise Polonya sınırını yeniden açarak Polonya kökenli işgücünün dolaşımını durdurmak yada Polonya mallarına vergi koymak durumunda değildir.

...şimdilik!

Avrupa’nın bugün yapması gereken, kendisine ileri görüşlü, basiretli yöneticiler seçmek ve biraz zorluk çekmeyi göze almaktır.

Avrupa’nın bu günkü sistemi ne yazık ki bence bunu mümkün kılmıyor.

Ya Tutarsa?

Bir gün hocayı gölün kenarında, suya maya çalarken görmüşler. Görenlerden biri demişi:

“Ya hoca, hiç koca göl maya tutar mı?”

Hoca da dönüp demiş ki:

“Ya tutarsa?”

...

Ağustos böceği bütün yaz saz çalmış. Bu arada karınca hiç durmadan yiyecek taşımış yuvasına. Kış geldiğinde karınca depoladığı yiyecekleri yerken ağustos böceği yiyecek bulamamış, açlıktan ölmüş.

…

Deveye sormuşlar “Neden boynun eğri?” diye. Deve de cevap vermiş.

“Siktir Lan!”

…

Kıssadan hisse, hayatta her şey olması gerektiği gibi olmuyor. Arada bir beklenmedik, teoride olmaması gereken şeyler de olabiliyor.

Kendilerini daha da akıllı zanneden, yani leb demeden leblebiyi anlayan türde insanlar, ki profesyonel hayatta elinizi sallasanız bunlardan elli birine dokundurursunuz, devenin cevabını dinlemeye tenezzül bile etmeden devam ederler:

“Burada deve nerem doğru demiştir çünkü anatomik olarak devenin çizgileri çoğunlukla eğrilerden oluşur. Bu kısa hikayenin ana fikri devenin bu anatomik özelliğini kullanarak küçük bir bozukluğa odaklanmadan büyük resmi görmek…”

…

Esimle ben Singapur’da açlıktan bayılma safhasındaydık. Çünkü Asya’da yenilebilir Asya yemeği bulmak bayağı bir iş. Bir taksiye bindik, şoför bizi bir Outback’s Restoran’ının yakınında bıraktı.

Cennet.

Hemen bir Nacho Chips ve biftek söyledim. Sonrasında da garson kıza yalvardım (beni tanıyanlarınız bilir):

“No tomatoes please…”

Yani domates koymayın. Dil probleminin ne demek olduğunu acı tecrübelerle öğrendiğim için “No tomatoes” derken her harfi beş saniye boyunca yavaş yavaş telaffuz ederek kızın anladığına emin oldum.

Sonunda kız dedi ki “No tomatoes sir, I understand.” Yani anladım domates koyulmayacak” ve içinden devam etti “Ne uzatıyorsun?, salak miyiz burada…”

Tamam bacım dedik, kızmayansın sen, susarız. Başladık beklemeye. On beş dakika sonra garson kız elinde koca bir tabak Nachos’la geldi. Ben kor gözümle beş metreden nacholarin üzerindeki domates dağini daha kız tabağı masaya koymadan gördüm.

Sesimi çıkarmadım. Kızımız tabağı koydu ve bana dondu:

“Exactly as you ordered sir, no tomatoes”

Yani “Tam istediğiniz gibi, domatessiz” dedi. Bunu derken de aslında bana da sitem ediyordu “Bak, sen beni geri zekâlı yerine koydun, adama böyle geçirirler.”.

Kızla tabaktaki domates yığını arasında 50 santim ya var ya yok.

Bir ara söyle bir gittim geldim, bana saka mi yapıyor diye, ama kız ciddi.

“Look, what we have got here.”, yani “Bak burada ne var.” dedim.

Ancak o zaman bu dünyanın en zeki varlığı aptalca ettiğim lafı döndürüp dolaştırıp yavaş yavaş bana geri geçirdiğini düşünmeyi bıraktı ve tabağı eline aldığından beri belki ilk defa ona ciddi olarak baktı. Asyalıların soluk ten rengi gitti, yerine domatesten kırmızı bir ten rengi geldi.

Siz siz olun, düşmeyin bu duruma.

Acayip koyar insana, nerede, kimle, nasıl olursa olsun.

Bilimsel Kader ve Alınyazısı

Üfürmeye başladık ya gerisi gelecek tabii. Bir önceki yazıda ayni anda değişen çok sayıda öge olduğunda öngörü yapmanın güçlüğünden bahsetmiştim, hatta tekillik falan gibi teorik fizik ilkelerine atıfta bulunmuştum.

Hadi laf açılmışken biraz daha fizik yapalım isterseniz. Hatta uçuk yüksek teorik fizik yada filozofik fizik.

Filozofik fizik terimini ilk defa kullandım. Tamamen kıçımdan uydurdum. Ama güzel durdu bana sorarsanız netekim. Niye olmasın, bakarsınız terim tutar, yarından itibaren herkes filozofik fizik tartışmaya baslar.

Neyse, dönelim gelecek öngörülerine.

Bütün dinlerde ve dillerde geleceğin önceden planlandığına ilişkin inançlar vardır. Kader, alın yazısı yani fate, destiny, karma.

İbresi biraz bilimselliğe kayan bir çoğumuz bu kavramlara biraz burun bükerek bakarız. İlkel, batıl buluruz.

Ama bir de gerçekten önceden belli bir gelecek varsa, yazılmışsa bir kenara? Olur muyuz mosmor? Öyle Darwin, Einstein falan diye söylev verirken Tevrat doğru cikarsa mahcup olurmuyuz?

Olur mu, olur.

Gelin biraz klişeden kopup bu çoğunluğu teokratik yani dinsel kökenli kavramlara bilimle yaklaşmaya çalışalım. Yıllar önce Ahmet Kayanın bir şarkısında dediği gibi “beni bilimle yargıla iki gözüm, tarihle sorgula, yorgun demokrat...” :)

Atiğimiz her adım, verdiğimiz her karar, beynimizin vücudumuza verdiği komutlarla gerçekleşir. Beynimiz aslında sinirlerin yada bilimsel adıyla nöronların elektriksel etkileşimiyle tabiri caizse düşünür ve hareket emirlerini verir. Nöronların elektriksel etkileşimleri molekül ve atomların hareketleri sonunda gerçekleşir. Atomların hareketleri sonuçta başka atomların itmelerine ve çekmelerine bağlıdır, yani serbest yada kullanılabilir enerjiye.

Bu enerji de tesadüfi olarak gelip giden bir olgu yada seksi deyimiyle fenomen değildir. Her zaman ölçülebilir. Başka bir deyişle evrende olan her şey enerjinin - ki madde de enerjinin bir şekli olduğuna göre maddelerin ve onları oluşturan parçacıkların, etkileşimiyle gerçekleşir.

Bilgisayarın klavyesindeki tuşlara basarken, beynim icindeki birkac quark ve elektronun yer degistirmesi sonucunda klavyedeki harflere basma sonucunu doguran bir dizi eylemi baslatir.

“Hadi lan biraz quantum-manyak yazı yazayım” fikrini kafamda oluşturan da aslında bu yer değiştiren parçacıklardan başkası değildir..

Bu parçacıklar yani bilimsel adlarıyla quark ve elektronlar aslında çok basit hareketlerde bulunurlar. Bunlar genelde dönme eğilimindedirler ama bazen ileri geri de giderler. Bu yüzden bir quarkin yeri ve hızını biliyorsanız gelecekteki yeri ve hızını çok hassas olarak hesaplayabilirsiniz.

Evrende olan biten her şey, beynimizin düşünme eylemi dahil, quark ve elektronların hareketleri sonucunda gerçekleştiğinden evrendeki her quarkin yeri ve hızını bilirsek gelecekte nerede ve hangi hızda olacaklarını da bilebiliriz.

Alin size fazlasıyla bilimsel kader, alin yazısı.

Bu bir gerçektir sevgili arkadaşlar. Hayatimiz ve doğrusu evrende olan biten her şey su anki bilgi seviyemiz ve anlayışımıza göre bellidir yani önceden planlanmıştır.

Planlanmasına planlanmıştır da biz bunu bilebilir miyiz? Kritik soru bu.

Düşünsenize evrende olan biten her şeyi durdurup quark ve elektronların gelecekteki yerlerini ve hızlarını hesaplamak için su anki yerlerini ve hızlarını bir yere kaydedebileceğimizi düşünelim (bu fazlasıyla saçma bir önergedir çünkü bu kayıt ortamı için en az evrendeki tüm madde kadar maddeye ihtiyaç duyardık ama şimdilik idare edelim). Biz kendimiz de evrenin bir parçası olduğumuza göre bu hesaplama da ayni hesaplamanın bir parçası olurdu ve hesaplamayı sonsuza dek bitiremezdik. Aslında her şeyi durdurduğumuz için hesaplamayı da durdurmuş olmamız gerekirdi falan…

Yumurta mi tavuktan çıkar, tavuk mu yumurtadan? To be or not to be. Alin size felsefe yani filozofik fizik :)

Neyse, kıssadan çıkacak hisse, evrenin bir parçası olan hiç bir birey evrenin tümünü oluşturan parçacıkların hızını ve yerini ayni anda bilemez, böylece gelecekte ne olacağını kesin olarak hesaplayamaz.

Yukardaki kural evrenin dışındaki kavramları kapsamadığından, tek tanrılı her dinin öngördüğü her şeyi bilen ve geleceği gören tanrı inancına da aykırı düşmez.

İşte bu yüzden kadere, alın yazısına burun bükerken dikkat.

Bu arada yeri gelmişken dokunduralım. Biraz fizik bilen ama olayın özünü anlamayan birçok kişi evrendeki tüm parçacıkların yeri ve hızının ayni anda bilindiğinde gelecekte ne olacağının kesin öngörüsü kavramına karşı çıkmak için Heisenberg (Hay-zın-börg) isimli bir bilim adamının uncertainity yani belirsizlik ilkesini ileri sürer.

Bu ilkeye göre bir parçacığın hızını ne kadar çok hassas ölçerseniz yerinin olçumu o derece az hassas olacaktır – yada tersi. Bunun sebebi ise olçumu hassas yaparken kullanılan yöntemin kendisinin parçacıkların hızlarının yada yerlerinin değişmesine yol açacağıdır. Bu yüzden uzay yolunun maddeyi bir yerden bir yere taşıyan yani her parçacığın yerini ve hızını hesaplayan ışınlama cihazında Heisenberg Compensator yani belirsizlik problemini gideren hayali bir parça bulunur.

Belirsizlik ilkesi evrendeki tüm parçacıkların yer ve hızları bilindiğinde gelecekteki yer ve hızlarının hesaplanabileceği kısaca geleceğin hassas olarak öngörülebileceği kavramına ters düşmez, sadece olçumun gerçekte yapılamayacağını ileri sürer. Yani lütfen bu yazıyı Heisenberglemeyin.

Başka bir rica, sadece electron ve quarklardan bahsederken can sıkıci bir cok parca adı saymamak için bir basitleştirme yaptım. Lütfen yine “Sadece electron ve quarklar yetmez, muon ve neutrino’ların da yerini ve hızını hesaplamak gerekir.” falan da demeyin. Hatta ölçülen verilerin de yer ve hız değil pozisyon ve momentum olduğu falan da.. Sözün kısası, bir fizik kitabi değil, vakit geçirmek için yazılmış bir yazı okuduğunuzu lütfen unutmayın.

Bu arada, eğer bu konu biraz ilginizi çektiyse Isaac Asimov’un Foundation (yani Vakıf) diye bir dizi romanını okumanızı tavsiye ederim. Asimov, Foundation serisinde Hari Seldon isimli kahramanının psychohistory yani pisiko-tarih isimli bir bilim dalı çerçevesinde evrendeki tüm parçacıkların yer ve hızlarını hesaplamadan matematiksel yöntemlerle gelecekle ilgili yaptığı öngörüleri zevkli detaylarla anlatır.

Öngörü

İlginç zamanlardan geçiyoruz. Olan biten birbirinden önemli o kadar fazla şey var ki insan hangi birine bakacağını şaşırıyor.

Suriye’de olanlar ortada. Cin askeri harcamaları %11’e çıkarmış. Amerika Iranı bombalarız diyor.

Böyle birçok önemli olay ayni anda olduğu için artık bunların sonuçlarını da tahmin etmek imkânsız hale geldi.

Burada, ayni anda değişen o kadar çok öge, parametre, ortaya çıkar ki insan beyni “bu gerçekleşirse sonucu şu olur” gibi sonuçlara varma yeteneğini kaybeder.

Yunanistan önce battı, sonra da sözüm ona iki nesilim sefaleti pahasına kurtarıldı. Portekiz, İspanya sıra bekliyor. Avrupa topluluğu, bir Hintli, bir Cinli bir de Brezilyalı saldırganın hedefi olan temiz beyaz Avrupalı katinin on bir başka Avrupalı kadın tarafından kurtarıldığı sözüm ona Avrupa birliğinin bütünlüğünü konu alan tanıtım filmleri yapıyor...

Amerika Iranı bombalar, Avrupa da ekonomik krizden çıkmak için Cine saldırırsa ne olur? Yada Rusya’da Putin yüzünden bir iç savaş çıkar mi?

Bilmemekteyim.

Quantum fiziğinde kütlenin sonsuz olduğu tekillikler yada Frenkçesiyle “singularity”’ler vardır, kara deliklerin tam merkezi gibi. Buralarda bilinen fizik yasaları artık islemez hale gelir çünkü kaos başlamıştır. Hız, ağırlık, zaman, kuvvet yani bildiğimiz dünyevi fiziksel ögeler anlamlarını kaybetmiştir.

Fizik dersini birikip biraz daha dünyevi bir örnek verelim. Bir sekiz yüz metre yarışını duşunun, ilk iki yüz metreden sonra bir atlet guruptan kopar, yarışı önde götürmeye baslar. Başka biri düşüp sakatlanır. Geri kalan atletler genelde birbirleriyle denk bir gurup oluşturur, koşmaya devam ederler.

Burada gerçeğe yaklaşan bir öngörü yapmak olasıdır. Düsen atletin yarışı kazanamayacağı öngörüsü neredeyse kesin olarak gerçekleşecektir. Birinci ise güçlü bir olasılıkla guruptan kopup yarışı önde götüren atlet olacaktır.

Bu örnekte olağan bir sekiz yüz metre yarışında farklı olarak gelişen sadece iki olay gerçekleşmiştir.

Bu iki olay insan beyninin ve düşünce gücünün bahsedebileceği kadar büyüktür (yada küçüktür).

Değişen bu iki parametreyi kullanarak gelecekle ilgili bir öngörü yapabiliriz.

Simdi de aksi bir örneğe bakalım. Yukardaki sekiz yüz metre yarışının iki yüz metresinden sonra atletlerden biri yanındaki atletin ağzının ortasına bir yumruk atar, bu anda bir deprem olmaya baslar ve tüm bunlar olurken stadyuma bir uzay gemisi inerse bu yârinsin birincisinin kim olacağı, kimin yarışı sonuncu tamamlayacak, hatta yârisin tamamlanıp tamamlanmayacağını bile öngörmek imkânsız hale gelir.

Bu demek değildir ki insanlar öngörüde bulunmayı bırakacaktır. Özellikle ülkemizde hayatında sürücü koltuğuna bile oturmamış bir baltaya motorum bozuldu anlar misin bu islerden dediğinizde kaputu açıp motoru tamir etmeye soyunan daha da kötüsü bunu başarabileceğine inanan en az altmış milyon insan varken koşullar ne olursa olsun ortalıkta binlerce öngörü bulunacaktır.

Bunların büyük çoğunluğu ise yaramaz da olsa.

Issız Ada

Soru:

Issız bir ada devletinin merkez bankası sadece 10 TL’lik bir banknot para basar. Yani sadece bir tane on liralık banknot. Bu tek banknot adanın tek memuruna maaş olarak verilir. Adada bir bakkal, bir kasap, bir manav dükkânı bulunmaktadır. Bu üç dükkânda sırası ile on liralık ekmek, kıyma ve domates satılmaktadır. Adada bir de yeni açılmış bir banka bulunmaktadır. Bankanın kasasında hiç para yoktur.

Memurumuzun evinde üç çocuğu vardır. Bu üç çocuklardan biri babasından ekmek, diğeri kıyma ve üçüncüsü de domates istemektedir.

Sorumuz şu.

Bu memur cebindeki on lirayla üç çocuğunu da birden istediklerini alarak nasıl mutlu eder?

İsteyen cevabini aşağıya yorum olarak yazsın. Utananlar mail/mesaj gönderebilir. Asosyaller hiçbir şey yazıp göndermese de olur (bu son olasılığın gerçekleşeceğini düşünüyorum ama yine de deneyelim).

Sorunun cevabi şöyle. Memurumuz önce bakkala gider. On lirayı ödeyip ekmek alır. Bakkal bu on lirayı bankaya yatırır. Memurumuz bankaya gider, on lira kredi alır, aldığı bu krediyi kasaptan kıyma almak için kullanır, kasap parayı bankaya yatırır, memur yine on liralık kredi alır ve bunu domates almak için kullanır.

Yukardaki örnekte on liralık banknot, otuz liralık harcama yarattı. Ekonomi bilimi, basili paraya asli (gerçek) para, bu paranın yarattığı harcama hacmine ise kaydi (sanal) para isimlerini verir.

Bu kaydi paranın yaratılmasında bankanın rolü çok ama çok önemlidir.

Aslında memur ve esnaf sayısını artırırsak, ilk basili para sonsuz seviyede harcama yaratacaktır. Hatta bir memurun bankadaki tasarrufu başka bir memurun aldığı kredi haline dönüşecektir. Kafası orta cağlarda kalmış parasını yastığının altına saklayan bir gurubun olmadığını varsayarsak tüm asli paralar bankalara dönecek ve misliyle kaydi para yaratacaktır.

Nihanın akıllıca verdiği kredi kartı çözümü bir numara fazla doğru geldi soruya.

Kredi kartları kaydi para yaratmakta kullanılan en verimli enstrümanlardan biridir. Niye derseniz, kredi kartları, kaydi para yaratmak için asli paraya ihtiyaç duymaz. Kredi alabilmek için ise önce bankaların mevduat toplaması gerekir.

Bilmecede, memurumuz evinin tüm ihtiyaçlarını kredi kartıyla ödeyerek alır, ilk bastaki on liraya gerek de kalmaz.

Bir ülkede ne kadar ticaret olursa, ekonomi o kadar hızlanır. Üretim tüketimden fazla ise ekonomi buyur. Kaydi paranın bu olaydaki rolü çok önemlidir. Piyasalarda ne kadar asli artı kaydi para olursa o kadar ticaret artar.

Yukardaki örneğimizde asli para sonsuz hacimde kaydi para yaratacağı için, piyasalardaki para miktarı sonsuz olacak, ekonomi de sonsuz büyüyecektir diyebiliriz.

Miyiz?

Piyasada para sonsuz olursa para kazanmanın bir önemi kalmaz. Öyle değil mi? Bakkal niye ekmek satıp para kazanmak için uğraşsın, gider kredi alır. Para sonsuz değil mi?

Bu saçma örnekte ekmeğin lira cinsinden değeri, yani fiyatı da sonsuz olacaktır. Başka bir değişle paranın değeri düşecek, enflasyon sonsuza fırlayacaktır.

Hop size ikinci kural. Bir ekonomide asli artı kaydi para miktarı arttıkça paranın değeri düşer, enflasyon artar.

Merkez bankaları asli parayı çok hassas olarak kontrol edebilirler, çünkü bir ülkede parayı merkez bankası basar. Para basmazsa, asli para miktarı artmaz. Piyasadaki asli parayı geri toplamanın da kolay yöntemleri vardır ama bunları başka bir yazıya bırakalım.

Merkez bankasının problemi kaydi parayı kontrol altında tutmaktır. Öyle ya, ufak bir asli para bile kalsa piyasalarda, bu ufak asli para sonsuz büyüklükte kaydi para yaratır.

Merkez bankaları da bu kaydi parayı kontrol etmek için, bankalara yatan tasarrufların bir bölümünü karşılık olarak saklama zorunluluğu getirir.

Yukardaki bilmecede merkez bankası bankaya der ki, tasarrufların yüzde 40'ini karşılık olarak tutacaksın, ancak yüzde 60'ini kredi olarak verebilirsin.

Böylece ilk alış verişten sonra bakkal on lirayı bankaya yatırdığında banka bunun ancak altı lirasını kredi olarak kullandıracaktır. Memur bankaya gittiğinde ancak altı lira alabilecek ve çocuğuna kıyma yada domates alamayacaktır.

Ista bankaların mevduatlarının kredi olarak kullandıramayacakları yani saklayacakları bu miktara “Munzam karşılık” denir.

Merkez bankaları munzam karşılıkları artırdığında, piyasadaki kaydi para miktarı düşer, para değerlenir, enflasyon azalır.

Munzam karşılıklar düştüğünde, piyasadaki kaydi para yükselir, paranın değeri düşer ve enflasyon artar.

Simdi bunların işliği altında aşağıdaki haberi okuyalım.

http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1086331-yuan-munzam-karsilik-indirimiyle-degerlendi

Çin in merkez bankası munzam karşılıkları düşürmüş.

Buraya kadar tamam.

Ama artık biliyoruz ki bu yüzden Cin para birimi olan Yunan’ın değeri düşecek, paranın değeri düştüğünde enflasyon da artacak.

Peki, Çin merkez bankası aklini mi kaybetti ki enflasyonu körüklüyor?

Bunun cevabi da başka bir yazıda.

Gözünü Sevdiğimin İstatistik bilimi

Babamın birbirinden değerli sayısız erdemleri dururken ala ala kronik mide ağrısını almışım ondan miras olarak. Gecenin bir saatinde uyandık yine. Ne yapalım, ekonomi geyiğimize devam edelim o zaman.

Bir suredir Avrupa çalışmıyor, üretmiyor ondan batma noktasına geldi diyorum her fırsatta. Ancak dikkat ettiyseniz Almanya’nın ekonomisini Avrupa’nın geri kalanından ayrı tutmaktayım.

Evet, Avrupa’da ekonomisi çok da kötüye gitmeyen bir ülke varsa o da Almanya.

Peki bu nasıl oluyor da oluyor?

Taşı toprağı altın mı da Almanya batmıyor, koca Fransa batmış ama saklarken, İtalya alenen pes etmişken, İspanya, Portekiz sıra beklerken ve Yunanistan da bir spot ışığı altında, sahnede “Show ”’unu yaparken?…

Almanya’nın sihirlini anlamak için biraz isin özüne inmek gerekecek.

Ailemizin finansal olarak rahat olması ya da güçlük çekmesinin bir tek temel nedeni vardır. Gelir ve harcamaların dengesi.

Yani kazandığımız kadarını ya da daha azını harcıyorsak finansal problemimiz yok demektir. Kazandığımızdan fazlasını harcıyorsak işler kötüdür.

Bu denklemde maaşımızın az ya da fazla olmasının bir önemi yoktur. Maaşımız az iken harcamalarımızı da az tutabiliyorsak finansal güçlüğe düşmeyiz.

Bu senaryoda, almak istediğimiz ev, eşya, araba, tatil, vs. gibi eşya ve harcamaları alamamak ya da yapamamak problemini yasasak da - ki bu fazlasıyla önemli bir problemdir, bir ödeme güçlüğünden söz edemeyiz. Yani kapımıza icra dayanmaz.

Bu basit denklem, ulusal ekonomilerde de aynen geçerliliğini korur.

Yunanistan in batma nedeni üretmemesi değil, ürettiğinden fazlasını harcamasıdır. Komsuyu yerden yere vursak da, unutmayalım, o tembel dediğimiz Yunanlı kelle başına bir Türk’ten neredeyse iki kat daha fazla üretmekte.

Bu kıssanın hissesi de bir ülkenin finansal durumunu incelerken hem gelirine hem de harcamalarına bakmanın gerektiğidir.

Dönelim Almanya’ya.

Alman ekonomisinin gelir tarafına bakarsak Alman halkının düzeni, sistematik ve verimli bir şekilde ürettiğini görürüz.

Piyer’le Fransuva her gün işinden bir saat erken kaçar ve şarabını içer, Hoze’yle Huan her gün birkaç saat siestasını yapar. Adriyano’yla Stefano işe bir gün gelir, ertesi gün gelmez, Spiros’la Yorgo rüşvet verip rapor alır ve ise gelmediği gibi bir de tedavi için üste para ister. Avrupalı olmasak da kendimize de dokunduralım. Abbas’la Ökkeş çalıştıkları işyerine bilmem kimin tanıdığı ya da akrabası diye girmiştir, işini yapacak yeteneği, tahsili ve bilgisi yoktur. İş yapmadığı gibi yürüyen işi de bozar, yavaşlatır. Kavga çıkarır, ortalığa zarar verir…

Hanz’la Franz ise paydos saatine kadar çalışır. İşi yoksa bile bekler. Eve git dersiniz, Nayn, gitmiyorum der. İyi de çalışır Almanyalı. Almancada en sık kullanılan kelimelerden biri “Şnel”’dir. Yani “Çabuk”! Bu arada belirtmeden edemeyeceğim, birkaç on yıllık beraberliğimiz ile gelen kültürel yakınlaşma sonucunda Almanlar da biraz biraz yumuşamaya başladı :)

Ama bana sorarsınız, Almanya’nın batmama basarisinin asil nedeni gelirinden çok giderinin yapısındandır.

Su aşağıdaki linke bakin.

http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_military_expenditures

Ülkelerinin gelirlerinin yüzde kaçını askeri harcamalar için kullandığını göreceksiniz. Amerika %4,8, Cin %2,1, İngiltere %2,7, Fransa %2,3, Rusya %4,0.

Almanya ise %1,3.

İkinci Dünya Savaşında yedi düvele kan kusturunca Almanya’nın askeri gücüne sınırlama getirildi. Soğuk savaş boyunca Amerika gece gündüz Almanya’nın sinirini bekledi ve Hans’la Helga da orduya vereceği parayı refahını artırmak için kullandı.

Bence Almanya’nın sihiri burada.

Japonya da İkinci Dünya Savaşının benzeri silahlanma sınırları getirdiği ülkelerden biridir. Askeri harcamaları Almanya gibi gelirinin küçük bir bölümüdür, yani %1,0. O yüzden Japonya da Almanya gibi refah seviyesi yüksek, ekonomisi güçlü bir ülke durumuna geldi.

Konumuzla çok ilgili olmamada isin komik tarafına değinmeden geçmeyelim. İkinci Dünya Savaşının galip ülkeleri Fransa, İngiltere, Rusya, vs. ise komünizm korkusuna ya da aşkına son elli altmış yıldır zibil gibi para harcadılar ordularına ve batma noktasına geldiler. Herhalde Almanya ve Japonya’ya bakıp “Lan keşke savaşı kaybetseymişiz” diyorlardır.

Bu arada, linkteki tabloyu inceleyen dikkatli gözler İspanyanın askeri harcamalarının gelirine oranının %1,1 olduğunu görüp de niye İspanya bugün batıyor o zaman diye hâkli olarak sorabilir.

Cevap ise “Gözünü sevdiğimin istatistik bilimi” seklinde özetlenebilir. Rakamlar bazen doğru sonucu, bazen de yanlış sonucu gösterebilir netekim. İspanyanın hikâyesi başka :)

Borç ve Alacak

Yunanistan battı diyoruz uzun bir suredir. Niye battı diyoruz? Çünkü çok borçlu, borçlarını ödeyemez duruma geldi.

Demek borçlu olmak kotu bir şey…

Etrafımıza bakalım. En çok borç içinde kim yüzmekte.

Dünyanın ikinci büyük borçlusu bankalardır. Kime borçludur bankalar? Sana, bana. Tüm mevduatlarımız bankaların bize geri ödemekle yükümlü olduğu borçlardır.

Borçlu olmak kötüyse demek ki tüm bankalar batacak. Hemen çekelim paramızı.

Yok, yok. Hemen bankaya koşmayın. Tamam, bankaların borçları derya ama bir o kadar da, hatta daha da fazla alacakları var.

Nedir bu alacaklar?

Bankaların verdiği krediler. Bu kredilere, mevduatlara ödediği faizden daha fazlasını bindirdiği için bankaların alacakları borçlarından daha yüksektir.

Yani borçlu olsalar da alacakları daha fazla olduğu için aslında keyifleri iyidir. O yüzden koşmayın dedim ya bankalara paranızı çekmek için.

Kıssadan hisse ne burada? Şu:

Sadece borcuna bakarak kimsenin iyi ya da kotu olduğunu, müreffeh ya da batik olduğunu anlamak mümkün değildir. Alacaklarına da bakmak gerekir. Alacakları borçlarından fazlaysa problem yok demektir.

Yukarda Dünyanın ikinci büyük borçluları bankalardır dedik. Peki birinciler kimdir?

Devletlerdir.

Her devletin borcu vardır. Bir iç borç, bir dış borç.

Bir devletin iç borcu, annenizden borç almaya benzer. Annenize biraz dil döker, biraz şirinlik yaparsınız, borcunu istemeyi bırakır. Aksilik bile etseniz size mahkemeye verecek değil ya… Biraz hır biraz gür idare edersiniz.

Bir devletin dış borcu ise ev sahibine ödediğiniz kira gibidir. Geç ödersiniz, faiz biner. Ödemesiniz, icra gelir, atar dışarı.

Bundan dolayıdır ki bir devletin dış borcu çok ama çok önemlidir. Yunanistan bundan battı zaten, hatta iç borcu da kontrol edemediği Euro üzerinden olduğu için sanki dış borçmuş gibi çarptı komsuyu netekim.

Her devletin dış borcu vardır. Amerika’dan Avrupa’ya hepsi dış borca öyle bir batmış ki, ne siz sorun, ne ben söyleyeyim.

Ama sahi kimdir bunların alacaklıları hiç düşündünüz mü?

Birileri bu borçları verdi ki bunların hepsi borç batağında….

Yukardaki banka misali, devletlerin sadece dış borcuna değil, dış alacaklarına da batarsak, İsviçre, Lüksemburg gibi küçük bir iki ülke dışında bir büyük ülkenin alacakları borçlarından fazla.

Çin!

Bütün Dünya neredeyse Çin‘e borçlu ya da borçlu olma yolunda.

Bunun da bir tek sebebi var. Çin üretiyor, yani çalışıyor.

Başta Avrupa, diğerleri ise kebap :)

Anlayın yani…