34 Yıl Sonra Hala Taş Gibi Şarap

34 yıl sonra hala taş gibi bu şarap. Cheers! 🍷🍷🍷

 

Deli!

Malumunuz, Ukrayna-Rusya savaşında yavaş yavaş nükleer silahlardan bahsedilmeye başlandı. Bir arkadaş da bu nükleer işini bir toparlar mısın dedi, ben de yazmaya başladım.

Einstein e=mc2 dediğinden beri insanlık bu enerji işini daha iyi anlamaya başladı.

Madde ve enerji birbirine dönüşebilir. Aslında her ikisi de enerjinin farklı halleridir ama işin quantumuna çok dalmayalım. Einstein’ın yukardaki formülü bize der ki, madde enerjiye dönüştüğünde ağırlığı ile ışık hızının karesinin çarpımı kadar enerji açığa çıkar. Birimlerle zaman kaybetmeyelim, muazzam bir enerjidir bu. Hiroşimaya atılan atom bombası sadece 0.7 gram (yanlışlık yok burada, gerçekten 0.7 gram) maddeyi enerjiye dönüştürmüştü.

Günlük hayatımızda kullandığımız enerji miktarları bundan çok daha az ölçekte maddenin enerjiye dönüşmesiyle elde edilir. Bunlar genelde kimyasal reaksiyonlardan, yani elektronların çekirdeğe yaklaşıp uzaklaşmasından elde edilen enerji türleridir. Odun ateşi, elektrik lambası, içten yanmalı motorlar falan hep elektronların hareketlerinden dolayı ortaya çıkar.

Elektronların etrafında döndüğü çekirdeğin içinde ise çok çok güçlü bir enerji saklıdır.

Çekirdekler içerisindeki nötron ve protonları, buna ek olarak, nötron ve protonların içindeki quarkları bir arada tutan kuvvetler çok büyük olsa da menzilleri çok kısadır. Bu kısa menzilli kuvvetler Uranyum gibi çok büyük çekirdekleri bir arada tutamaz ve bu çekirdekler zamanla bölünmeye başlar.

Bu bölünmeden sonra ortaya çıkan maddeleri toplayıp, tarttığımızda ise bulduğumuz ağırlık, uranyumun bölünmeden önceki ağırlığından biraz daha azdır. Çünkü aradaki ağarlık farkına yol açan madde, enerjiye dönüşmüştür.

Atomun çekirdeğindeki bu büyük güçten enerji çıkması için illa çekirdeklerin bölünmesi gerekmez. Hatta bazen çekirdeklerin birleşmesi esnasında da ortaya çok büyük, hatta çekirdeklerin bölünmesinden çok çok daha fazla enerji çıkar.

Dört hidrojen çekirdeği birleşip, helyum atomunu oluşturduğunda ortaya çıkan helyumun ağırlığı, dört hidrojen atomunun toplam ağarlığından daha azdır. Bu farkı oluşturan madde de enerjiye dönüşmüştür.

Çekirdeklerin bölünmesiyle ortaya enerji çıkaran reaksiyona fisyon, birleşmesiyle ortaya enerji çıkaran reaksiyona da füzyon deriz.

Günümüzde kullandığımız nükleer enerjinin tümü fisyon'dan elde edilir. Burada çok sürpriz yok. Ne de olsa zaten kendi kendine çözülen uranyum gibi çekirdekleri biraz dürtünce bu enerji kolayca ortaya çıkar.

Füzyon ise biraz daha zor elde edilir. Atomların çekirdeklerinin birbirlerine yaklaşıp, birleşmeleri çok çok zordur. Hidrojen atomlarını çok güçlü bir şekilde sıkıştırmak gerekir ki birleşip, helyum olsunlar. Bu da ancak güneş gibi yıldızların merkezlerinde gerçekleşir. Güneş, bütün enerjisini füzyon yoluyla oluşturur.

Başa dönersek, insanlık bu kadar yetkin bir enerji kaynağı bulduğunda ilk iş olarak onu bir bomba haline getirip, düşman ülkenin tepesine attı. Hiroşima ve Nagazaki'ye atılan bombalar hep fisyon bombalarıydı. Sokaktaki insan bu bombalara atom bombası dedi ama daha entellektüel bir seviyede atomun çekirdeğinde oluşan bir reaksiyondan dolayı ortaya çıkan enerjiyi kullandıkları için bunların asıl ismi nükleer bomba oldu.

Fisyon bombaları yeteri hızda ve sayıda insan öldüremediklerinden, askerler gözlerini çok daha yetkin füzyon reaksiyonuna çevirdiler.

Hidrojen atomlarının çekirdeklerini yan yana getirmek için ya çok fazla sıkıştırmak, yada çok daha yüksek hızlarda birbirlerine çarptırmak gerekiyordu. Sıkıştırma yöntemi güneş gibi devasa yıldızların merkezlerinde yerçekimi sayesinde gerçekleşebilse de, naçizane bir bombanın içinde bu basınç dizeylerine ulaşmak olanaksızdı.

Madem basınçla olmuyordu, belki atomların hızını artırarak füzyon uluşturulabilirdi.

Hız enerji ile elde edilir, enerjinin en basit hali de ısıdır. Bu nedenle bilim adamları hidrojen atomlarını füzyon oluşturacak kadar yüksek hızlara ulaştırıp, füzyon elde etmek için hidrojen dolu bir bombanın içinde eski moda bir fisyon bombası patlattılar. Buradan çıkan ısı, biraz eksantrik özel bir tür hidrojen atomlarını hızlandırıp, çekirdeklerini birbirlerine çarpıştırdığında ise füzyon reaksiyonu başladı ve tatminkar sayıda insanı bir batında öldürmek mümkün hale geldi.

Füzyon bombası oluşturmak için önce mini bir atom bombası patlatıp, yüksek ısı elde edildiğinden bu tür bombalara da termonükleer bomba dediler ('thermo' Yunanca'da ısı anlamına gelir, termometre, termostat, termal, termik falan hep bu köktendir).

Fisyon bombaları kirli bombalardır. Uranyum, plütonyum gibi maddeler on yıllar boyu zararlı radyoaktivite yaydıkları için, bir yere attığınızda, gidip orayı işgal edemezsiniz.

Hidrojen bombaları ise daha temizdir. Füzyon oluşturmak için patlayan ilk fisyon bombasının radyoaktivitesini saymazsanız, hidrojen atomlarının birleşerek ortaya çıkardıkları helyum dünyanın en zararsız atomlarından biridir. İnert bir atom, yani bir soy gaz olduğundan başka hiç bir atomla reaksiyona girmez. Yanmaz, akmaz, kokmaz. Hidrojen bile bir kibrit çaktığınızda "bum" olurken, helyum öylece kalır. Hatta kalmaz bile, uçar, gider. Dünyanın atmosferi, yerçekimi falan bile helyumu tutamaz. Doğrudan uzaya kaçar, kaybolur. Bu yüzden bir yere hidrojen bombası attığınızda elinizi kolunuzu sallayarak gider, işgal edip, oturur, yerleşebilirsiniz. Yani bu kadar kullanışlı, ekolojik, çevre dostu silahlardır termonükleer bombalar. Arada üç beş milyon insanı cayır cayır kavurup öldürseler de, çok müşkülpesent olmamak lazım.

Böylece ABD ve SSCB nükleer bombaları yapmaya başladılar. Ancak bombaları yapmakla iş bitmiyordu. Bu bombayı alıp, savaştığınız devletin tepesine atabilmek da gerekmekteydi.

İkinci dünya savaşı esnasında bir ülkeyi, askerin kendisini sokmadan bombalamanın tek yolu, bombayı bir uçağa koyup, havadan düşman ülkenin şehirlerine, fabrikalarına atmaktı. Nitekim tarihteki ilk ve tek nükleer saldırı da ABD tarafından Japonya'ya bu yöntemle gerçekleştirildi.

Ancak uçakla nükleer bomba atmanın bazı dezavantajları vardı.

Öncelikle bu bombardıman uçakları göreceli olarak yavaş ve hantaldılar. Tespit edildiklerinde küçük ve hızlı avcı uçakları tarafından kolayca düşürülebiliyorlardı. Yerleri, yurtları belli olduğu için de hem izlemesi kolay, hem de sabotajdan aleni saldırıya kadar tüm tehditlere açık bir durumdaydılar. B-52 uçakları, ki hala uçmaktalar ve tasarlandıklarından bir asır sonra bile uçacakları düşünülüyor, hep bu ekolün çocuklarıdır.

Uzay çağı başladığında ise nükleer bombaları bir roketin ucuna takıp, karşı ülkeye göndermek daha cazip bir alternatif haline geldi.

Bu roketlerin hızları bombardıman uçaklarına göre kat be kat yüksekti, ve atmosfer dışına, yani uzaya çıktıkları için de menzilleri çok problem olmuyordu.

Ne var ki bu dev füzelerin, yerleri sabit ve herkesçe bilinen silolarda saklanması gerekiyordu. Bu silolar da doğal olarak ilk saldırıyı yapacak ülkenin birinci öncelikte hedefleri olmuşlardı. Nükleer silah taşıyan bu füzelerin tepesine bir nükleer füze indiğinde, artık bu füzelerle nükleer bir saldırı yapmak mümkün olamıyordu.

Amarikâlılar bu siloların etrafına etkin hava savunma sistemleri yerleştirirken, Ruslar bambaşka bir korunma yöntemi buldu. Nükleer başlıklı bu füzeleri sabit silolara koymak yerine, trenlere yükleyip, dünyanın en geniş alanlı ülkesinde gezdirmeye başladılar. Böylece bunların yerlerini tespit edip, imha etmek çok zorlaşmıştı. Yine de uyduların ve casus uçakların gelişmesi sayesinde karadaki nükleer füzeler daha kolay takip edilebilir bir hale geldi.

İnsanoğlunun zekası çalışmaya devam ediyordu. Nükleer bombaların hedeflerine ulaşması için belki de en şeytani metodu buldu. Bu füzeleri sabit silolar yerine denizaltlara koydular. Kendileri nükleer yakıtla çalışan bu denizaltılar aylarca karaya uğramadan denizde kalabiliyor, daldıklarında, hele bir de kontağı kaparlarsa tamamen gözden kayboluyorlardı.

Artık nükleer silahlara karşı korunmanın bir yöntemi kalmamıştı. ABD de, SSCB de denizaltılarını hedeflerinin bir kaç yüz kilometre yakınına gönderip, nükleer füzelerini ateşleyebiliyorlardı.

Her iki blok da nükleer bir saldırıdan korunmayı bir kenara bıraktı. Onun yerine "Eğer bana nükleer silahlarla saldırırsan beni yok edebilirsin, kabul ama ben de yok olmadan seni yok edecek kadar nükleer silahla karşılık veririm!" dediler. Bu konsepte Mutually Assured Destrıction, yani karşılıklı garantili yok olma ismini verdiler. İngilizcede bu üç sözcüğün baş harfleri, yani "MAD", "deli" anlamına gelir.

B-52 uçaklarından bir kaçı, yılın her gününde, günün de her saatinde, nükleer silahları yüklü bir biçimde kuzey kutbunun üzerinde uçmaya başladılar, ki bir SSCB nükleer saldırısı olursa hemen onlar da karşılık olarak Rusya'yı bombalayabilsinler diye.

Sonra SSCB dağıldı, nükleer silahlar söküldü falan ama her iki tarafın elinde, durdurulması imkansıza yakın bu nükleer füze yüklü denizaltılar kaldı.

Nükleer bomba taşıyabilecek uçaklardan her ülkede bol bol var. Bir F-16 bile artık nükleer bomba atabiliyor, ancak bu uçakların çoğu kıtalararası uzaklıkları kat edecek menzillere sahip değiller. Bu uzun menzillere sahip uçakların sayısı antlaşmalarla sınırlandırılmış olsa da, ABD ve Rusya çok küçük değişikliklerle ellerindeki bir çok uçağı uzun menzilli nükleer silah atabilecek duruma getirebiliyor. Örneğin Rusların Tu-22M Backfire uçakları havada yakıt ikmali sağlayan boruları sökülerek bu antlaşmanın kapsamı dışında bırakıldılar. Bu borular bir kaç saat içinde geri takılabilir ve bu uçaklara kıtalararası menzil kazandırılabilir. Amerikalılar ise stealth, yani hayalet uçaklarla tespit edilmeden tüm Rus kentlerine ulaşabilir.

Günümüzün Rusya'sı işte bütün bu nükleer kabiliyetlere halen sahip durumda.

Putin ise "Bana nükleer silahla saldırırsan, ben de nükleer silahla karşılık veririm" şeklindeki MAD doktrinini hafifçe revize edip, konvansiyonel gücü her halukarda Rusya'dan kat be kat üstün NATO'ya "Nükleer olması gerekmez, eğer bana saldırırsan, ben de nükleer silahla cevap veririm" haline getirdi.

Putin böyle bir işe kalkar mı, söylemek zor. Rusya'ya karşı bir NATO saldırısı olursa zaten başka bir seçeneği yok. Ancak ünlü bir deyişle yazımızı sonlandıralım, "Eğer bir Rus tiyatro oyununda duvarda asılı bir tüfek varsa, oyunun sonuna kadar o tüfek mutlaka patlar". Bu yükseltilmiş hazırlık durumlarında votkayı biraz fazlaca kaçırmış, Rus milliyetçisi bir general, yada Amerikalı redneck bir yahoo, bir deliliğe kalkabilir mi, bilemiyorum.

Daha da Gelmem Buraya!

Lozan Garı'nda trenimizin gelmesi gereken peronda bekleyen bir önceki tren arıza yapmıştı. Bu yüzden trenimizin peronu değişti ve son anda koşa koşa alt geçitten geçip, yeni perona ulaştık, sonrasında trenimize de bindik elbette. Ancak bu karmaşa sonucu tren on dakika gecikmeyle kalkabildi - ki bu her yerde olabilir.

Sonrasında, insanların bağlantıları düşünülerek bir kaç trenin yolu değiştirildi, makinist de gaza biraz fazlaca bastı ve Zürih'e ulaşmamız gereken saatte ulaşabildik - bu ise sadece İsviçre'de olabilir.

İki trenin arasında sadece dört dakika vardı, biz ise iki dakika sonra ikinci trene binmiş, yerimize oturmuştuk. Seviyorum bu ülkeyi ben…

Blasko, Jelena'nın babası, bizi ziyarete gelmişti. Uzun bir süredir görmemiştik birbirimizi - tabii onun için göremediğine tek üzüldüğü aile bireyi 🐝Mezzy🐝 idi ama olur o kadar! Önce başının belası kanser, ardından elli yıllık hayat arkadaşı, Jelena'nın annesi Milica'yı kaybetmesi, son olarak da bu nalet Covid yüzünden canı uzun süredir sıkkındı ve seyahat etmek istemiyordu. Sonunda dayanamayıp, gözünü kararttı.

Eskiden olsaydı yoğun bir program yapar, onla birlikte uzak bir yerlerde bir kaç gün geçirebilirdik. Ancak zaman herkese yaptığını ona da yaptı tabii. Artık yaşı nedeniyle fazla zora gelemiyor, uzun, yorucu seyahatlere çıkamıyor.

Üstüne bir de Avrupa'da her ülkenin kendi kafasına göre uyguladığı, avukat ve doktorunuzla birlikte bile zor anlayabildiğiniz aşı/test sınırlamaları gelince, sadece İsviçre ve sadece bir günlük bir plan yapmaya karar verdik.

 O Günü bir 'tren günü' yap

İzlediyseniz, The Big Bang Theory'nin bir bölümünde Sheldon, bir gün için kardeşini ziyarete gelmiş Priya'ya şöyle bir öneride bulunur: "Eğer Los Angeles'da geçirecek sadece bir günün varsa, o günü bir 'tren günü' yap!"

Elbette Sheldon'un tren obsesyonundan kaynaklı saçma bir öneri bu. Los Angeles'deki en yaygın toplutaşım aracı otobüslerdir. Teorik olarak Downtown LA'de bir metrosu olsa da, bu, diğer Amerikan kentlerine göre çok sönük kalır.

Biz ise İsviçre gibi küçük, ve trenleri bir uçağın business class kabininden daha rahat olan bir ülkede yaşamanın avantajını kullanıp, Sheldon'ı dinledik ve kendimize bir tren günü yapmaya karar verdik.

Isviçre’nin batı ucuna çok yakın bir yerde yaşamaktayız sevgili arkadaşlar. Bana sorarsanız oldukça şanslı sayılırız, çünkü, ülkenin Vaud, Bern, Valais gibi en fazla görülmeye değer yerlerinin bulunduğu kantonlar hep etrafımızdadır. Ama uzaklarda, ülkenin doğusunda, özellikle de Grisons ve İtalyanca konuşulan Tcino kantonlarında da gerçekten görülesi çok güzel yerler vardır. Mesela Heidi'nin doğduğu Maienfeld Grisons'da, İsviçre'nin Akdeniz'i sayılan Lugano ve film festivalinden hatırlayabileceğiniz Locarno ise Tcino'dadır. Yirmi küsür senedir buralarda yaşadıktan sonra, size yukarda yazdığım bu yerleri görme şansım oldu.

Ancak Grisons kantonunda iki yer vardı ki, bir türlü denk getirip gidememiştim.

Bunlardan ilki Davos'tu.

Dünyanın en prestijli organizasyonlarından biri olan Dünya Ekonomik Forum'u burada toplanır. Malumunuz tarihi 'Van Münüt' hadisesi de Davos'ta vuku bulmuştur. Davos, aynı zamanda çok bilinen bir kayak merkezidir.

Henüz görmediğim ikinci ünlü nokta ise yine Grisons kantonundaki Saint Moritz'di.

Saint Moritz için İsviçre'nin en çok bilinen kayak merkezidir demek hata olmaz herhalde sevgili arkadaşlar.

Bir çok James Bond filminde adını duymuş olsak da, isminin geçtiği hiç bir sahnele gerçekte Saint Moritz'de çekilmemiş. İşin komiği, The Spy Who Loved Me'deki o mükemmel kayaklı kovalama sahnesi ise, filmin içeriğinde Avusturya Alpler'inde geçiyor olsa da, aslen Saint Moritz'de çekilmiş.

Biz de hadi artık, zamanı geldi dedik, kendimize bütün toplutaşım araçlarında geçerli bir günlük pass'lerden alıp, koyulduk yola.

Size koşuşturmayı gözünüzde daha iyi canlanması bakımından indi-bindileri kısaca anlatayım.

Metro İle Lozan'a

Aynı gün içerisinde arabayla evden Vennes isimli bir köye, buradan metro ile Lozan'a, Lozan'dan trenle Zürih'e, sonrasında tren değiştirip Landquart'a, buradan da başka bir trenle nihayetinde Davos'a ulaştık. Davos'ta bir iki saat geçirdikten sonra bir trenle Filsur'a, oradan da başka bir trenle Saint Moritz'e geçtik. Akşam eve dönmek için ise bir trenle geri Filsur'a, buradan başka bir trenle Chur'a, yine başka bir trenle Zürih'e, oradan başka bir trenle Lozan'a, Lozan'dan metroyla Vennes'e, oradan da arabayla eve ulaştık.

Sabah saat altıda yola çıkmıştık, gece de on ikiden önce de evdeydik. Bunu planlarken Jelena ile biraz tereddüt içinde kalmıştık. Bir gün içinde İsviçre'yi baştan başa iki kez geçmek biraz fazlaca iddalı görünmüştü gözümüze. Sonrasında ise "Yaparız lan!' deyip, karar vermiştik.

Bütün yukardaki bağlantıların arasındaki zaman aralığı beş dakika falandı, ki zaten daha uzun olsalardı, bu kadar şeyi bir güne sığdıramazdık. Buna rağmen bir kez bile tren kaçırmadık. Buna, trenlerin birinde Blasko'nun çantasının pick-pocket edilmesi, sonra da bulunması falan hep dahil!

İlk Durağımız Davos'a Ulaştık

İşte böyle-böyle, ilk durağımız Davos'a ulaştık. Geleneksel bir İsviçre kayak merkezinden ziyade, tipik bir komünist kasabasını andırıyordu. Abartmıyorum, challet'ler, ahşap oteller falan yerine çocukluğumun Karadenizli müteahhit blokları…

Davos'a kötü bir yer demek haksızlık olur ancak dünyanın en güzel ülkesi İsviçre'de gidecek daha iyi yüzlerce yer var sevgili arkadaşlar. Reis'in dediği gibi daha da gelmem buraya.

Davos'ta bir güzellik arıyorsanız, sizlere doğrudan Hard Rock Hotel'i önerebilirim.

Ailecek Hard Rock Cafe obsessif olduğumuzu söyleyerek başlayayım, eğer daha önce tekrarlamadıysam.

Dört kıtada kim bilir kaç tane Hard Rock Cafe gezmişizdir, ancak bunlardan bir iki tanesi özel bir yere sahiptir.

Mesela dünyadaki ilk Hard Rock Cafe olan Hard Rock Cafe London. Eric Clapton'un burası benim sandalyem diye bar taburesini işaretlemek için duvara astığı orijinal Fender Stratocaster gitarı ile başlayıp, binlerce Hard Rock gitarı, davulu, sahne giysilerinin toplandığı bir zincir bu. Temmuz'da size daha detaylı bir biçimde bu ilk cafe'yi anlatırım.

Başka kayda değer bir Hard Rock Cafe ise Orlando'da, karargahlarındaki Hard Rock Cafe'dir. O da devasa bir tesis.

Hard Rock Hotel Davos

Türkiye'de bir Hard Rock Cafe'ye gitmeyi çok istemiştim, ama bu adamların sersemce, salakça bir politikaları olduğu için uzun süre bu isteğimi gerçekleştiremedim. Bu dingiller bir ülkedeki ilk Hard Rock Cafe'yi o ülkenin başkentinde açmak gibi gereksiz bir kural getirmişler, sanki büyükelçilik açıyor herifler de, illa başkentte olacak temsilcilikleri. Bu sebeple İstanbul dururken, gidip Ankara'da açmışlar ilkini. Tabii ki iş yapmamış, ve kapayıp, gitmişler. Gidememiştim hiç. Sonra İstanbul'da bir tane açıldığını duydum. 🐝Mezzy🐝 daha beş aylıkken falan gittik. İyi de etmişiz, onu da kapatmışlar sonra.

İsviçre'de de aynı. Herhalde Bern anayasada falan yazılmamış, 'de facto' bir başkent olduğu için, kafaları karışmış, bir Hard Rock Cafe açmamışlar. 

Hard Rock Hotel Davos'ta Bir Saat Geçirdik

Her şeye rağmen İsviçre'de Hard Rock Cafe'ye en çok yaklaşabileceğiniz mekan Davos'ta. Bir Hard Rock Cafe olmasa da, Davos'ta bir Hard Rock Hotel, lobisinde de bir cafe var. Bana sorarsanız çok güzel bir yer.

Hard Rock Hotel Davos'ta bir saat falan vakit geçirdik. Her Hard Rock Cafe'de olduğu gibi, burada da bir Hard Rock Shop vardı. 🐝Mezzy🐝 kendisine bir Hard Rock bebek aldı.

Davos'a kadar gelip, Dünya Ekonomik Forum'unun dizenlendiği Kongre Merkezi'ni görmemek olmazdı tabii. Oraya gittik ve grubumuzun içinde sadece ben şahsımın tam anlamıyla hissedebileceği bir 'Van Münüt' anı yaşadık.

Bir 'Van Münüt' Anı Yaşadık

Kısacası Davos'ta güzel vakit geçirmiş olsak da, bu ünlü turizm bölgesinden açıkçası biraz daha fazlasını beklerdim. Kayak pistlerini görmedim - hoş görsem de ne anlarım, ne de ilgilenirim. Benim için bir kayak merkezinin gidilebilirliği, barlarının kalitesine bağlıdır.

Toprağı bol olsun, eski bir patronum bir Cuma günü ofise kayaklarını getirmişti. Acayip şaşırmıştım. Bırakın kayak falan gibi fiziksel bir aktiviteyi, yıllar boyu onu hızlı yürürken bile görmemiştim. Şaşırdım, ne bunlar diye sordum. Ailesiyle hafta sonu kayağa gidecekmiş. Sonra kayarken destek olunan sopalardan birinin sapını gösterdi. Ucunda plastik bir tıpa vardı, içinde de konyak. O ağır Hollanda aksanıyla "This is to walk from the slope to the bar ja!" demişti 😀

Neyse. Ez cümle, Davos'u görmek için çok kasmayın derim…

Bir Alice Harikalar Diyarı

Davos'tan Saint Moritz'e tren yolculuğumuz esnasında hayatımda gördüğüm en güzel dağ manzaralarından bir kaçını gördüm. İsviçre’nin bu bölgesi gerçekten bir ressamın tuvali gibi. Birisi o güzelim dağları, gölleri, uçurumları, ağaçları, yamaçları tek tek boyamış.

Güneş batmaya yakınken Saint Moritz'e geldik.

Sevgili arkadaşlar, üç kuruşluk dünyayı gezmişliğim ve görmüşlüğüme dayanarak söyleyebilirim, hayatımda ilk kez bu kadar debdebeyi, ihtişamı, parayı birlikte gördüm. İsviçre'de bir kayak merkezinden çok, her kadının güzel, her abbasın da düzgün olduğu, abartılı, lolipop bir Hollywood TV dizisini andırıyordu Saint Moritz. Sokaklarda Maserati’ler, Lamborghini'ler, Beverly Hills'deki Rodeo Drive'dan bile daha havalı, dünyanın en ünlü markalarının geçit resmi yaptıkları alış veriş merkezleri, antik şatolardan bozma, bahçelerinde Rolls Royce’ların park ettiği otelleriyle tam bir Alice Harikalar Diyarı!

Anlatmakla olmaz, mutlaka görmek gerekiyor. Ve tabii ki karımla geri döneceğiz bu ilginç yere.

Güneş battığında trendeki restoran vagonunda geleneksel İsviçre peynir tabağımla birlikte ve Leman Gölü kıyısından Pinot Noir şarabımı yudumlamaya başlamıştım.

Eve olaysız döndük.

Bu vesile ile şeytanın da bacağını kırmış olduk. Covid izin verirse, gezi yazılarına devam.

Sevgi ile kalın…

Vergi Cennetleri

Bu Pandora Papers konusu bugün de açıldı, yine saatlerce geyikledik. Üzülerek söylüyorum, bu "vergi cenneti" meselesini anlayan çok az kişi var. Geri kalan herkes sadece hissettikleri üzerine yorum yapıyor. Bu da hemen her zaman yanlış, zaman zaman da komik oluyor.

Yine üzülerek söylüyorum ki birçok kişi, Ahmet Kaya'dan bir alıntı ile, bu vergi cennetlerini silah kaçakçılarının adres değiştirdiği, fahişelerin birbirinden kuşkulandığı günah yuvaları, illegal mafya bölgeleri gibi tasvir ediyor.

Ne yazık ki böyle değil.

Bu düşük nüfuslu bölgelerin yaptığı yegane iş, şirketleri çekebilmek için gelir vergisi oranlarını düşürmeleri. Yani işlerini buralara taşıyan şirketler, karlarından daha az vergi öderler.

Hepsi bu, başka ciddi hiçbir numaraları yok.

Ne bu adamlar karanlık, illegal adamlar, ne de buralara işlerini taşıyanlar vergi kaçakçısı, açgözlü patronlar.

Kapitalizmin, serbest piyasanın altın kuralı. Herkes vergisini daha az ödeyebileceği yasal seçeneklere yönelmekte serbesttir.

Benim gencliğimde 1600 cc'den fazla motor hacmi olan arabalar daha yüksek bir gümrük ve taşıt vergisi oranına sahipti. İnsanlar da bu yüksek vergiyi ödememek için doğal olarak 1600 cc ve daha düşük motor hacmi olan arabalardan alırdı.

Şimdi bu 1600 cc ve altı araba alanlara, lan utanmaz vatan haini, vergi kaçakçısı, niye 1800 cc bir araba alıp, daha fazla vergi ödemiyorsun denilebilir mi?

İnsaf!

Gürkan Hacır isimli, birinci sınıf ukala dümbeleği salak bir adam var. KRT'de program yapıyor, ben de bunları daha ziyade konukları için izliyorum.

Bir vergi uzmanına bağlandılar. Adam ne söylediğinin farkında olan, bilgili birisi. Ama Barış Doster falan gibi ne kadar romantik solcu varsa kılıçları çekmiş, bu vergi cennetlerinde para aklayan hain vergi kaçakçılarına saldıracaklar.

Vergi uzmanı, Cumhuriyet gazetesinde bu bölgelere paralarını taşıyan yirmi işadamının sıralandığı bir listeden bahsetti.

Hepsi başladılar bu "işadamlarına" saydırmaya. Bol bol, ne olduğunu zerre kadar anlamadıkları "offshore" sözcüğünü kullanarak kıçlarını yırtıyorlar. Söz konusu işadamlarının üç beş tanesi de malum sosyalistlerin kapitalist diye giydirmeyi sevdiklerinden ki, sormayın…

Hacır, Doster, Mütercimler, hepsi Ulubatlu Hasan durumlarında. Garip vergi uzmanı bir şeyler söyleyecek, bu goygoyun arasında çıkmıyor laf ağızından.

Sonradan reklama gittiler. Geri döndüklerinde bu Hacır isimli amelenin ağızı yüzü karışmış. Birileri fırçalamış bunu muhtemelen, ne yapıyorsun, herkes buralarda şirket açar, normaldir bu falan demiş.

Bu dingil, "Ya ben bu listeye baktım, burada futbol klüpleri başkanları falan var" diye kıvırmaya başladı. "Tabi ki bu vergi cennetlerinde iş yapmak yasadışı değil, ancak olayın bir de etik tarafı var" diyor. Ezilip, büzülüyor.

Yavrum sosyalistlerin hepsi o kadar emin ki buralarda iş yapmanın günah, vatan hainliği, azgın kapitalistlik falan olduğundan…

Bu arada Vergi Cenneti dedikleri, Tax Haven'ın aptalca yanlış bir tercümesi. "cennet", "heaven" demektir, Tax Haven'daki "haven" ise "sığınak", "barınak" falan. Bunun üzerinde çok fazla durmuyorum. Türkçeyi doğru konuşamayan Hacır gibiler ne bilsin heaven nasıl yazılır? Haven'ı görmüş, bu olsa olsa cennettir deyip, şakkadanak giydirmiş.

Ortada günah, münah yok, kısaca anlatayım.

Bir şirket vergisini karından öder. Vergi oranı ülkede %20, vergi cennetinde de %1 olsun.

Farz edelim A şirketi Afrika'dan kilosu 1 dolara bir ton muz alıp, Türkiye'de 10 dolara satıyor. Karı 10 dolar/kilo satış fiyatı x 1000 kilo - 1 dolar/kilo maliyet x 1000 kilo = 9000 dolar, vergi de 9000 dolar kar x %20 = 1800 dolar.

Şimdi Man adasında bir şirket açalım, muzları bu şirket alsın, Türkiyedeki şirkete kilosunu 9 dolara satsın. Man adasındaki şirketin karı 9 dolar/kilo satış fiyatı x 1000 kilo - 1 dolar/kilo maliyet x 1000 kilo = 8000 dolar, vergi de 8000 dolar kar x %1 = 80 dolar. Türkiyedeki şirketin karı ise 10 dolar/kilo satış fiyatı x 1000 kilo - 9 dolar/kilo maliyet x 1000 kilo = 1000 dolar, vergi de 1000 dolar kar x %20 = 200 dolar.

Her iki senaryoda da toplam kar aynı ancak, ilkinde vergi 1800 dolarken ikincisinde 280 dolar. Yani 1520 dolar az vergi ödüyor.

Olan biten bu. Kulağınıza yasal değilmiş gibi geliyor biliyorum, ama tamamen yasal. Şirket düşük vergi oranından yararlanmak için karının çoğunluğunu Man adasında yapıyor.

Devletler de para kaybetmek istemediklerinden bu vergi cennetlerinde yapılan karlardan da vergi almaya çalışıyor, ama maliye politikalarıyla, vergi oranlarıyla oynayarak. Unutmayalım, bu kriminal bir tedbir değil. Daha ziyade yatırımların doğuda yapılabilmesi için batıda vergi oranlarının yükseltilmesi gibi bir vergi politikası.

Ama bu tedbirler de çok işe yaramıyor, çünkü serbest piyasanın doğasına aykırı. Mesela karı Man Adasında yapıp, bu kez vergi cenneti olmayan, mesela Almanya'da bir üçüncü şirket kurar, Türkiye’ye ithalatı da bu vergi cennetinde bulunmayan şirketten yaparsınız. Mal üzerinden kar değil, hizmet faturası kesersiniz, falan, falan. Bunların takibi çok zor.

Serbest piyasaya Don Kişotluk yapmak boş iş. Çalışmaz. Su yolunu bulur. Bunun bölücü kebapçılara, terörist soğan depocularına saldırmaktan farkı yok.

Biraz sükunetle bakalım bu olaylara, ucuz goygoyculukla değil…

Not: Anlaşılabilirlik için çok basitleştirme yaptım. Gerçek hayat elbette daha kompleks, daha kontrollü. Eğer konuya yakınsanız, bana cost plus, market minus, Berry Ratio gibi argümanlarla gelmeden, lütfen olayın özüne bakın.

Ortadoğu Mutfağı

Sevgili arkadaşlar, Ortadoğu mutfağı gerçekten lezzetlidir. Biz Türkiye’ye getirirken salça ve soğanla çok Türkleştirmişiz. Gerçek Ortadoğu yemekleri çok daha kuru.

Bu akşamki ev sahibimizin seceresi biraz kompleks, ancak baba tarafından Suriyeli. Hristiyan oldukları için de paletleri oldukça geniş. Bir de kırk yıllık kaynana gibi mutfaktan çıkmayan biri. Hal böyle olunca karım ve ben iki gün öncesinden diyete başlar, geldiğimiz gün de kontrolden çıkmış bir şekilde yeriz.

Bu akşam menüde kifta- bizim köfte, et, tavuk, humus ve patlıcan ezmesi var. Bir de Tabuli isimli bir salata - Fas tabulisi değil, karışmasın.

Şarap olarak Lübnan ile başladık, ama Fransız diye düşünelim. Primitivo ile devam ediyoruz.

Akşamınız güzel olsun 😍❤️🍷😋

Vergi Meseleleri

Birçok cahil, kişilerin servetinin vergilendirildiğini zannediyor. Zengin ya, daha çok vergi versin diyor.

O kadar çocukça bir düşünce ki bu… Dünyada başka örneği yok.

Servet değil, gelir vergilendirilir. Bir yıl boyunca çalışıp, kazandığınız para için vergisini ödediğinizde, o para artık sizindir, ne isterseniz yaparsınız.

İster alır Kayman Adalarına, isterseniz de Ukrayna'daki kız arkadaşınıza verirsiniz. Kanun buna karışmaz.

O yüzden bırakın, servetini bilmemne adalarına taşıdı vatan haini martavalını. O geliri elde ettiğinde vergisini ödediyse kimseyi ırgalamaz.

Dangalak muhalefet lideriniz anlamadı, hala mahkeme kararıyla tazminat ödüyor.

Vergi cennetleri Manukyan'ın kerhanesi değil, oraya her para götüren de vatan haini değil.

Bu zırvaları bırakıp, devletin doğru düzgün gelir vergisini toplamaya çalışması lazım.

Vergilendirilmiş kazanç kutsaldır derler. Vergimi ödediysem, kimseyi ırgalamaz o parayla ne yaptığım.

Kafasızların anlamadığı, bu vergi cennetlerinde para aklama işi. Yani gayri kanuni yoldan elde edilmiş kazancın transferi.

Bunu önleyin…

Hadi size beyin egzersizi.

Gelir vergisi oranı diyelim yüzde kırk.

Yüzde kırk vergi veren bir adama, memlekette bunca aç insan varken bu yaptığın etik mi, niye yüzde elli vergi ödemiyorsunuz diyebilir misiniz?

Bu kadar kazanıyorsun, sadece yüzde kırk vergi ödemek etik mi diyebilir misiniz?

Hanginiz gönüllü olarak maaşınızın/gelirinizin kesilen vergisinin üstüne, devlete vergi ödersiniz?

Yapmayın…

Bir tek hukuk vardır. Bir fiil de sadece bu hukuka göre suç olabilir.

Hukukta suç olmayan bir şeyi din, ahlak, etik, vesaire gibi afaki bir tanımla suç sayarsanız, neyin hukuki, neyin gayri hukuki olduğunu belirleyemezseniz.

Siz dünyanın en akıllı insanları değilsiniz. Kafanıza yatmayan her şeyi gayri kanuni ilan edemezsiniz.

Toparlayın kendinizi.

Bunun, islamcıların şu dinimize aykırı, şu muhafazakar toplum değerlerimizle uyumlu değil, yapılmamalı demelerinden hiç bir farkı yok.

Bir kere kendinizi beğenmişliği bırakıp, aklın yolunu izleyin lütfen…

Vergi cennetlerinde şirket kurmak suç değildir, nokta!

Bir Bardak Gran Reserva

Sevgili arkadaşlar, resimdeki bir kadeh Gran Reserva. İspanyol şaraplarının "en" kalitelisi. Şişesini bir görseniz, otellerin kapısındaki amiral giyisili teşrifatçılara benziyor. Yanardönerli kurdelaları, yaldızlarıyla gerçekten göreni etkiliyor.

İçindeki şarap da gerçekten güzel bir şarap. İçerken mükemmel zevk alıyorum, şu anda bile, sizlere bu satırları yazarken.

İspanyolların bu kalite sınıflaması aslında şarabın meşe fıçılarda ve şişelerde geçirmesi gerektiği minimum zamana göre belirleniyor. Mesela bir Gran Reserva Rioja, meşe fıçılarda en az iki yıl, toplamda da en az beş yıl yıllanmış şarap anlamına geliyor. Bunun bir alt sınıfı Reserva, mesela, fıçıda bir, toplamda da en az üç yıl yıllanıyor.

Reserva'nın altında Crianza şaraplar var. Crianza'lar en az iki, bunun da, yöreye göre değişse de altı-sekiz ay kadarını fıçıda geçiriyor.

Crianza'ların altında ise Vino Joven şarapları var. Bunlar tamamen sebastian şaraplar ve çoğunlukla şelendiği gibi içiliyor.

Bu kalite klasmanı gerçekten şarabın kalitesini hassasiyetle belirler mi?

Accık….

Elbette Eylül'de üzümü hasat edip, o şarabı Şubat'ta içerseniz Hacıbey Kebapçı'sındaki şıradan az biraz hallice bir şarap içmiş olursunuz ve bu bakımdan elbette ki bir Gran Reserva, bir Vino Joven'e göre çok daha kaliteli kalır.

Ancak şarabın ne kadar yıllandığı kalitesini belirleyen tek parametre değil.

Bir şarap, şarap sayılabilecek kadar yıllandığında, yani üç dört sene kadar sonra işler değişiyor.

Bu noktada üzümlerin kalitesi, harmanın içeriği, şarapçının sanatı falan devreye giriyor. Kısaca bir şarap sadece fıçıda bilmem kaç yıl geçirdi diye gizel şarap olmuyor.

Bir kaç hafta önce Madrid'de bir akşam yemeği yerken, bir şişe Criaanza söylemiştik. Restoran için özel şişelenmiş cuvée dedikleri bir şarap. Dört yaşında falan. İçme de, bas nikahı, ömrünün kalanını onla geçir. O kadar güzel.

Bir hafta sonra doğum günümü Maspalomas'da bir barda kutlarken yine bir şişe Crianza söyledik. Bunu da Madrid'dekinin üzerine kuma al, o kadar leziz…

Her ikisi de şu anda içtiğim Gran Reserva'ya beş basar!

Kısaca bu kalite sınıflamaları çok hassas değiller. Bir parça endikasyon veriyorlar, hepsi o.

Yine de şarap her zaman güzel.

Akşamınız güzel olsun ❤️🍷